Ασθενείς - από αντικείμενο σε άτομο

Το ανοσοποιητικό μας σύστημα με όλες τις πτυχές των ειδικών και μη ειδικών μηχανισμών άμυνας κατά των ασθενειών παραμένει ένα μυστήριο σε πολλά σημεία του 21ου αιώνα, παρά την επιστημονική πρόοδο, η οποία θέτει πρόσθετα ερωτήματα με κάθε ερώτηση που απαντάται.

Ακόμη και η παραμικρή λεπτομέρεια των κληρονομικών χαρακτηριστικών της σημερινής ιατρικής γνώσης δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί κάποιος αρρωσταίνει και κάποιος άλλος όχι κάτω από παρόμοιες συνθήκες διαβίωσης. Ούτε οι θεραπείες είναι κατανοητές αν ο θεραπευόμενος έπασχε από ανίατη ασθένεια, για παράδειγμα από κακοήθη όγκο.

Έτσι, στην καθημερινή ζωή, ο γιατρός αντιφάσκει να γνωρίζει αφενός την όχι παντογνώστη γνώση του, αφετέρου να συναντά ασθενείς που περιμένουν θεραπεία από αυτόν. Ακόμα και η αυξανόμενη γνώση της ιατρικής δεν μπορεί να το καταστείλει αυτό μακροπρόθεσμα.

Η κλινική εικόνα
Για τη δημιουργία της επιστημονικής κλινικής εικόνας, μπορεί να διακρίνει τέσσερα στάδια τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους:

Ποια είναι η ασθένεια; Στόχος είναι να εντοπιστεί το χαρακτηριστικό πρότυπο συμπτωμάτων που διαφοροποιεί τη συγκεκριμένη ασθένεια από άλλες.

Ποιες είναι οι πιθανές ειδικές αιτίες;

Ποια είναι η πιο πιθανή αιτία; Εξετάζονται οι συσχετίσεις ή οι υποθέσεις που έχουν παρατηρηθεί μέχρι στιγμής.

Ποιοι παθογενετικοί μηχανισμοί βρίσκονται πίσω από τα αναγνωρισμένα αίτια;

Αυτό οδηγεί σε "κοσμοθεωρίες" των ασθενειών, "ατελή μοντέλα..., κατασκευές για την κατανόηση πραγματικών φυσικών συστημάτων", εξηγεί ο γαστρεντερολόγος καθηγητής Dr. med. Ottmar Leiß. Τα συγκρίνει με λεπτομερείς χάρτες πόλεων που παρέχουν τον ακριβέστερο προσανατολισμό, αλλά δεν καλύπτουν τη γύρω περιοχή.

"... Τέλος, η αναγνώριση των ορίων της γνώσης είναι μία από τις αποφασιστικές προϋποθέσεις για την πραγματική γνώση", συνοψίζει ο ιατρός Prof. Dr. med. Dr. phil. Wolfgang Böcher. Τον έπεισε επίσης ότι μπορεί να καταγράψει μόνο μερικές πτυχές της γνώσης για τις διαδικασίες της υγείας και της ασθένειας με τα έγκυρα επιστημονικά όργανα. Με την αυξανόμενη πρόοδο, οι επιμέρους πτυχές διαφοροποιούνται όλο και περισσότερο, προστίθενται όλο και περισσότερες νέες γνώσεις - και πολλά πράγματα που χθες ήταν ακόμα αλήθεια, σήμερα ήδη κηρύσσονται άκυρα λόγω της νέας γνώσης. Η ιατρική έχει κάνει απίστευτα πολλά στην αποκάλυψη των αιτιών των ασθενειών και των ιατρικών θεραπευτικών αντιλήψεων τον περασμένο αιώνα. Η βάση γι' αυτό είναι η πολύ επιτυχημένη εφαρμογή της επιστημονικής σκέψης αιτίου-αποτελέσματος στην ιατρική ως επιστήμη. Είναι όμως αυτό αρκετό για να περιγράψουμε την πραγματικότητά μας με όλα τα φαινόμενα;

Η φανταστική επιτυχία

Το φαινόμενο placebo δείχνει ότι οι άνθρωποι είναι πολύ περισσότερα από το άθροισμα των μετρήσιμων μερών. Όταν στους ασθενείς χορηγούνται εικονικά φάρμακα, αυτά συχνά έχουν την ίδια επίδραση με τα "πραγματικά" αντίστοιχα, υπό την προϋπόθεση ότι ο γιατρός και ο ασθενής δεν γνωρίζουν τίποτα γι' αυτά. Επιρροές που δεν μπορούν να υπολογιστούν, όπως η σχέση γιατρού-ασθενούς ή η στάση απέναντι στη θεραπεία, παίζουν καθοριστικό ρόλο στη θεραπεία ασθενειών. Αυτό σημαίνει ότι η ιατρική δεν μπορεί ποτέ να είναι μια ακριβής επιστήμη, αλλά λειτουργεί πάντα μόνο με πιθανότητες μεθοδολογικής απόκτησης γνώσεων. Αυτό αποτελεί ταυτόχρονα ευκαιρία και δίλημμα.

Αντί για τον αριθμό...

Η ιατρική, όπως και όλες οι άλλες επιστήμες, υπόκειται στη στοχευμένη σκέψη: πρέπει να μετατρέπει τη νέα γνώση σε οικονομική επιτυχία. Τα ευρήματα πρέπει να είναι μετρήσιμα, με στατιστικούς ελέγχους και σύμφωνα με καθορισμένα κριτήρια. Οι στατιστικολόγοι έχουν μετατρέψει ένα άτομο σε μέσο άνθρωπο, έναν απλοποιημένο αριθμό με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Σε αυτό το σημείο έρχεται η αυξανόμενη κριτική, από τους ασθενείς. Καταγγέλλουν ότι δεν τους λαμβάνει υπόψη, ότι δεν τους παίρνει στα σοβαρά με τα παράπονά τους, απλώς "ένα νούμερο" του οποίου τη διάγνωση και τη θεραπεία έχει αποσπάσει από τον υπολογιστή. Γίνεται προβληματικό για τον ασθενή αν αισθάνεται άρρωστος, αλλά ο γιατρός δεν μπορεί να βρει μια εύλογη κλινική εικόνα για να εξηγήσει τα συμπτώματά του. Αυτή η ασυμφωνία μεταξύ της κατάστασης της υγείας και των ευρημάτων είναι η καθημερινή ιατρική πρακτική.

... σύγχρονη δεισιδαιμονία

Το να επιτρέψουμε να συμβεί το ανεξήγητο ήταν πάντα δύσκολο για τους ανθρώπους. Έτσι, χρειάζονται "εναλλακτικές" εξηγήσεις. Μέχρι τον Μεσαίωνα, θεωρούσαν την ασθένεια έκφραση της τιμωρίας του Θεού. Εμείς οι "πεφωτισμένοι και σύγχρονοι άνθρωποι" σήμερα μόνο χαμογελάμε και προτιμάμε να εξηγούμε τους χρόνιους πονοκεφάλους τάσης με δηλητηρίαση από βαρέα μέταλλα που προκαλούνται από αμάλγαμα. Στη συνέχεια κατηγορούμε τα χρόνια γαστρεντερικά ενοχλήματα χωρίς απτή αιτία για μια αινιγματική προσβολή από εντερικούς μύκητες.

Υπερθεματίζουμε ότι οι αποδείξεις συχνά δεν είναι επιτυχείς και ότι δεν είναι καν βέβαιο αν οι εντερικοί μύκητες προκαλούν ασθένειες. Εμφανίζονται "διαγνώσεις μόδας". Οι σκοτεινές θεραπευτικές μέθοδοι της "εναλλακτικής ιατρικής" ονομάζονται καθαρισμός, αποξήρανση και αποτοξίνωση. Μήπως έχουμε κουραστεί από τις γνώσεις μας και επιστρέφουμε στις δεισιδαιμονίες με ένα σύγχρονο "ντύσιμο"; Όταν η "εναλλακτική ιατρική" διακρίνεται έτσι από την "ορθόδοξη ιατρική", η μεσαιωνική επιχειρηματολογία της την οδηγεί ad absurdum.

Οριοθέτηση ή άνοιγμα;

Συχνά κρύβεται κάτι διαφορετικό από πίσω: είναι η ανάγκη του ανθρώπου για βαθύτερη κατανόηση των επιμέρους πλαισίων της ζωής. Θέλουμε να καταλάβουμε γιατί αναπτύσσεται η ασθένεια, γιατί περιορίζεται η διάρκεια ζωής, και αναζητούμε κατανόηση για τα ερωτήματα. Πρόκειται για την αναζήτηση πέρα από την επιστημονική γνώση.

Αυτό είναι το μεγάλο δίλημμα της επιστημονικής ιατρικής και η ρίζα της κριτικής στην προσέγγισή της. Όσο μένει κολλημένη στη διάγνωση και οι θεραπευτικές της συνέπειες δεν είναι ολιστικές, δημιουργεί τις δικές της εχθρικές εικόνες. Αν δεν ανταποκρίνεται στις βαθύτερες προσδοκίες του ασθενούς για θεραπεία, τα πολύτιμα επιτεύγματά της δεν θα εκτιμηθούν ούτε θα εφαρμοστούν. Τότε η σύγχρονη δεισιδαιμονία ως "εναλλακτική ιατρική" θα γιορτάζει ευτυχείς καταβολές.

Κάθε ιατρική, είτε συμβατική είτε εναλλακτική, η οποία είναι μονόπλευρη και καθιστά τις μερικές αλήθειες δογματικές, κινδυνεύει να μην επιτρέπει πλέον εποικοδομητική κριτική. Αυτό μειώνει την αξία των δικών της (μονόπλευρων) γνώσεων.

Η θεραπεία είναι δυνατή

Με επιστημολογικούς όρους, αυτή είναι η διεπαφή για την αλλαγή του επιπέδου αντίληψης και η λύση του διλήμματος. Τότε, ως γιατρός, όταν αναζητώ τα αίτια όχι μόνο στην ιατρική γνώση αλλά ανοίγομαι και σε ολιστικές ατομικές πτυχές, αφήνω τη σκέψη του είτε-είτε-είτε και στρέφομαι στο επίπεδο μιας βαθύτερης κατανόησης. Εδώ, οι οριοθετήσεις είναι περιττές, καθώς είναι σημαντικό να εξετάζουμε τα συνταγματικά φαινόμενα από κοινού. Πρόκειται για συμπληρωματικότητες, για σχέσεις μεταξύ υγείας και ασθένειας, μεταξύ ζωής και θανάτου.

Μια ολοκληρωμένη αναμνησία καλύπτει τη βιογραφία της νόσου, τα συμπτώματα του παρόντος, το κοινωνικό περιβάλλον και την οικογενειακή προδιάθεση. Το ουσιαστικό καθήκον της ιατρικής είναι πλέον να ανακαλύψει την ατομική σωματική και ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς (τη σύστασή του) μαζί με αυτόν. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι η παντοδυναμία και η παντογνωσία του γιατρού, που συχνά καρατομείται ως "ημίθεος στα λευκά", που καθορίζουν τη θεραπεία, αλλά η αμοιβαία συζήτηση και ο συντονισμός σχετικά με τη διαδικασία της θεραπείας στο πλαίσιο μιας αλληλεπίδρασης γιατρού-ασθενούς που βασίζεται στην εμπιστοσύνη.

Τα επιστημονικά ευρήματα της ιατρικής γίνονται σημαντικό εργαλείο, αλλά όχι το περιεχόμενο της θεραπείας. Απαιτείται τόσο επαγγελματική όσο και ανθρώπινη επάρκεια από τον ιατρό προκειμένου να ανακαλύψει από τον πλούτο του εφικτού τι είναι χρήσιμο για τον κάθε ασθενή.

Το αν θα συμβεί η θεραπεία δεν έγκειται μόνο στην τέχνη του γιατρού ή του θεραπευτή ούτε στη θέληση και την ικανότητα του ασθενούς. Η καθημερινή πρακτική το δείχνει αυτό με αμέτρητα παραδείγματα. Ωστόσο, αν δοθεί στον ασθενή η ευκαιρία να παρέμβει στη θεραπευτική διαδικασία και αν ληφθούν σοβαρά υπόψη τα μοτίβα εξήγησης και οι ιδέες του για την ασθένεια (όσο αντιφατικές και αν είναι προς τον υποτιθέμενο στόχο), τότε οι πιθανότητες ανάρρωσής του είναι πολύ μεγαλύτερες.

Εκτύπωση          Απόρρητο δεδομένων          Εικόνες: pixabay.com