Wat houdt ons gezond?

In 1994 publiceerde het Duitse tijdschrift GEO een representatief onderzoek: "Wat houdt ons gezond, wat schaadt onze gezondheid? Waar liggen de gevaren?" De meeste antwoorden op deze vragen verbaasden destijds en blijven tot op de dag van vandaag opmerkelijk.

In de enquête koos de bevolking de gevaren die volgens hen onze gezondheid konden schaden. Ze noemden ze in aflopende volgorde: Giftig afval, asbest, bijwerkingen van krachtige geneesmiddelen, uitlaatgassen van auto's, besmetting van drinkwater, AIDS en kerncentrales.

Deskundigen uit de wetenschap en de technologie beoordeelden de risico's en doen dat nog steeds. Voor hen vormen teer- en nicotinedampen van sigaretten met 81 procent het grootste gezondheidsrisico. 71 procent zei dat mensen niet genoeg bewegen. 58 procent herinnerde zich dat alcohol vergif is. Vet" en zwaarlijvigheid lijken met 42% veel gevaarlijker dan asbest, giftig afval of de gevaren van kernenergie.

Het lijkt moeilijk om het eens te worden over "gezondheidsrisico's". Weten we in ieder geval wat ons gezond maakt?

Karin Felix zou ons kunnen helpen die vraag te beantwoorden. Zij schreef lang geleden een bestseller genaamd "Fitness and Health". Zo staat het in de aftiteling:

"Het boek wil vrouwen inspireren om iets voor zichzelf te doen - voor een gezond, mooi lichaam, voor sereniteit en zelfvertrouwen. Het boek wil hen inspireren om een actief, ontspannen leven te leiden. Elke vrouw kan uit de vele mogelijkheden kiezen wat ze leuk vindt. Want een allround goed gevoel van eigenwaarde is geen kwestie van leeftijd of fitheid." Deze taal moeten we vandaag kiezen om veel lezers aan te trekken. Zelfvertrouwen, plezier, een all-round gevoel van eigenwaarde - dergelijke begrippen vangen de tijdgeest. Gezondheid als centraal bestanddeel van levenskwaliteit: deze boodschap klinkt goed en is duidelijk. Het is geen vergissing om gezondheidsvraagstukken op deze manier te beantwoorden. Bij al mijn principiële instemming met dit boek en zijn positieve benadering van het leven, zou ik er twee doordachte vragen aan willen toevoegen.

Eerste vraag: Het "gezonde, mooie lichaam" - put deze oppervlakkige vergelijking ons begrip van gezondheid uit? Is dit wat ons gezond houdt?

Tweede vraag: Kan ik mijn doel "gezondheid voor mij" noemen? Gezondheid voor mij alleen, voor mijn geliefde zelf? Of kies ik partij voor de meer humane eis van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO): "Gezondheid voor iedereen?"

De WHO noemt zeven basisvoorwaarden voor gezondheid:

1. een stabiel gevoel van eigenwaarde

2. een positieve relatie met het eigen lichaam

3. vriendschap en sociale relaties

4. een intacte omgeving

5. zinvol werk en gezonde arbeidsomstandigheden

6. gezondheidskennis en toegang tot gezondheidszorg

7. een leefbaar heden en een gefundeerde hoop op een leefbare toekomst.

Wat bedreigt vandaag onze gezondheid, brengt ons lichaam, onze geest en onze ziel in gevaar, overweldigt ons?

Ons leven moet het vaak hebben van overprikkeling, haast en rusteloosheid, woede en agressie, gebrek aan beweging en lawaai, massaal verkeer en ruimtelijke opsluiting. Wij zien onszelf graag in de rol van doener, die de technologie beheerst en de nieuwe media gebruikt. Maar veel vaker zijn we onderdanen van het apparaat dat we zelf hebben gecreëerd. De druk om te presteren is overal. Het houdt studenten en atleten, chauffeurs en professionals, zelfstandigen en werknemers in zijn greep. Zelfs in de vrije tijd, vakantie en plezier overheerst de stress, die aan onze kracht en zenuwen rukt.

Waar kunnen we beginnen als we een tegenwicht tegen het "syndroom van de overbelaste mens" in onszelf willen opbouwen? Misschien door te proberen ons gevoel van eigenwaarde te stabiliseren. Professor Siegrist schrijft hierover: "Volgens de huidige kennis is een stabiel gevoel van eigenwaarde een belangrijke voorwaarde om goed om te kunnen gaan met stress, conflicten en emotionele spanningen. Als de sociale omgeving de ontwikkeling of stabilisatie van het gevoel van eigenwaarde belemmert, beperkt dit de tolerantie voor stress. Crises ontketenen dan hun schokkende kracht ten volle, en de vatbaarheid voor ziekte neemt toe."

Wij moeten tegenmaatregelen nemen. Met beproefde en nieuwe ontspanningstechnieken gaan we stress, angst en depressie tegen en versterken zo onze weerbaarheid. De overvloed aan aanbiedingen is overweldigend. Wie het overzicht kwijt is, kan zich eerst concentreren op de programma's die sinds enkele jaren in toenemende mate de belangstelling genieten van psychologen en hersenonderzoekers. Ik noem twee voorbeelden die in de belangstelling staan: mindfulness training (MBSR) en het zogenaamde "tappen" (EFT). Op grond van mijn eigen prettige ervaringen beveel ik deze methoden graag aan. Google en YouTube geven hierover veel beschrijvende informatie.

We vragen ons af wat ons levensplan is. Als we herkennen wat ons ziek maakt, is het mogelijk te herkennen wat ons gezond houdt. Zijn correcties niet over tijd? Waar moeten we beginnen als de druk van het lijden uit de hand loopt? Bovenal moeten wij ophouden deel te nemen aan alles wat anderen - in strijd met onze innerlijke overtuigingen - van ons verwachten. Wij moeten leren "neen" te zeggen tegen dingen die onredelijk zijn, op een vriendelijke maar definitieve manier. Ook tegen de dingen die wij onszelf zonder noodzaak opleggen. Wij moeten ons ontwikkelen tot "tolerante egoïsten" in de aanvaardbare zin. Het is mogelijk dat onze familie, vrienden en kennissen, zelfs onze superieuren en beroepsgenoten een dergelijke verandering van waarden op de langere termijn aantrekkelijker zullen vinden dan een goed aangepaste, meegaande deelname. Zo niet, dan moeten we hen vertellen over onze veranderde houding. Ik citeer graag deze zin: Als wij willen veranderen, kan niemand dat verhinderen. Als wij beseffen dat onze verwachtingen en eisen onze bevrediging in de hand werken, kunnen wij deze verwachtingen veranderen - als wij dat willen doen.

We zijn allemaal onderhevig aan de voortdurende evenwichtsoefening tussen succes en mislukking - niemand is er immuun voor. Ook al lijkt het op een tegenstelling: We hebben dit spel met risico's nodig, zoals de lucht die we inademen. Minder omdat we thrill verslaafd zijn, maar omdat elk risico tastbare kansen biedt.

Hoe moeilijker de uitdagingen, hoe bevredigender het wordt om angst en onzekerheid te hebben overwonnen. Trots zijn op een prestatie die men vroeger niet durfde te leveren, betekent een waardevolle winst aan geestelijke gezondheid. Goede preventie wikkelt mensen en hun problemen niet in watten, maar moedigt hen aan om "hier en nu" te leven.

Onze beste bescherming van de gezondheid lijkt het leren omgaan met conflicten en spanningen op zo'n manier dat ze ons niet verlammen, maar er juist van groeien. Dit houdt in dat wij ons ergens thuis voelen, zin aan het leven geven en persoonlijke perspectieven ontwikkelen. We hebben zelfvertrouwen, cultiveren relaties en kunnen vreugde voelen. We durven iets te doen en gebruiken het volledige gamma van onze emoties. Boosheid en afgunst en angst en verdriet horen daarbij, maar liefde, mededogen en zinnelijke vreugde ook. Het maakt allemaal deel uit van ons mens-zijn.

Laten we ook niet vergeten dat het niet alleen onze medemensen zijn die ons stress bezorgen. Wijzelf kunnen dagelijks stress veroorzaken bij anderen zonder het te beseffen. Dit inzicht stelt ons in staat onze houding te veranderen van egoïstisch naar empathisch. Op die manier verbeteren we onze eigen gezondheid en kunnen we de gezondheid van anderen bevorderen. Dit betekent verantwoordelijkheid nemen op drie manieren. Het gaat om verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid, verantwoordelijkheid voor de gezondheid van medemensen en verantwoordelijkheid voor de leefomstandigheden op onze planeet en daarmee voor de levenskansen van toekomstige generaties.

Het eerste doel - verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid - ligt voor de hand. Hier vinden we de klassieke onderwerpen die gericht zijn op een gezonde levensstijl, zoals gezonde voeding, preventie van hart- en vaatziekten, matig gebruik van stimulerende middelen. We leren levensomstandigheden die onze gezondheid schaden te herkennen en te veranderen. We leren de wisselwerking tussen lichaam, geest en ziel waar te nemen. We verwerven besluitvaardigheid met betrekking tot onze gezondheid.

Onder het tweede doel van gezondheidsbevordering begrijpen we de verantwoordelijkheid voor de gezondheid van andere mensen. Hoe ziet dit er in de praktijk uit? Niemand wil medeburgers in gevaar brengen of schaden door roekeloos gedrag op de weg - wie van ons heeft dat niet gedaan? Niemand wil dat de sterkere de zwakkere schaadt, overbelast en fysiek of psychisch onder druk zet - toch kennen we vele voorbeelden waar dit gebeurt en we grijpen niet in.

Wij reageren ontzet en verbijsterd op berichten over geweld tegen weerlozen in al zijn afschuwelijke variaties. Maar vechten wij uit alle macht om te voorkomen dat dergelijke dingen opnieuw gebeuren? Wij moeten ons ook de volgende vraag stellen: Helpen wij onze medemensen om met hun levensproblemen om te gaan, geven wij hun sociale steun? Hebben wij begrip voor de ouderen, de gehandicapten en de zieken?

Hoe gaan wij om met de ongeneeslijke kankerpatiënten in onze omgeving? Ondersteunen en stabiliseren wij de verslaafde jongeren in onze kennissenkring? Leveren wij onze eigen persoonlijke bijdrage om mensen te bevrijden uit een vicieuze cirkel waarin zelfmoord de enige uitweg lijkt te zijn?

Wie zou willen ontkennen dat al deze vragen iets te maken hebben met gezondheid? Wie kan ontkennen dat we meer kunnen en moeten doen dan alleen voor onze eigen gezondheid zorgen?

Een derde doel van gezondheidsbevordering is verantwoordelijkheid nemen voor de levensomstandigheden in deze wereld en daarmee voor de levenskansen van toekomstige generaties. Dit onderwerp zal ons de komende jaren meer en meer bezighouden, of we dat nu willen of niet. Voor "mondiale" vraagstukken zoals milieu- of vredesbeleid of een rechtvaardige wereldorde moeten wij afzien van optimistisch witwassen en van ontmoediging en berusting. Laten wij vertrouwen op het beginsel van hoop zonder het contact met de werkelijkheid te verliezen. Laten wij vertrouwen op een actieve en ongeduldige hoop die elke mogelijkheid tot handelen binnen de grenzen van de mogelijkheden zoekt. Dit geldt vooral voor het bekende en beheersbare gebied dat onder onze verantwoordelijkheid valt.

Volgens een studie van de universiteit van Bielefeld ziet 61 procent van de jongeren in ons land hun toekomst bedreigd door de vernietiging van het milieu. Dit cijfer bewijst dat het mogelijk is attitudes te veranderen en met geduld en overreding belangstelling te wekken. Maar de gevolgen van juiste kennis en goede bedoelingen alleen zijn niet voldoende. Kennis is niet synoniem met actie, actie is niet synoniem met gestabiliseerde gedragsverandering. Als we ons eigen gezondheidsgedrag en dat van de mensen om ons heen willen beïnvloeden, moeten we dit probleem aanpakken.

De laatste jaren is duidelijk geworden dat het op zichzelf weinig zin heeft een specifieke - zinvolle - preventieve boodschap te formuleren ("roken is dodelijk") en deze met behulp van bekende reclamemedia onder de aandacht te brengen. Met deze procedure kunnen we onszelf wijsmaken dat we genoeg hebben gedaan. Maar we bereiken er weinig mee - althans als we alleen deze methode gebruiken. De zaken liggen ingewikkelder.

Wij weten uit gedragsonderzoek en uit eigen ervaring dat de sterkste motivatie in het menselijk gedrag niet voortkomt uit rationele overwegingen, maar uit emotionele impulsen. Laten wij conclusies trekken uit dit besef.

Wij moeten afscheid nemen van de duizendmaal mislukte poging om door het geven van voorlichting alleen tot een gestabiliseerd, veranderd gezondheidsgedrag te komen. We moeten ook afscheid nemen van de poging om iets positiefs te bereiken door alleen de duistere gevolgen van een verkeerde levensstijl te beschrijven. In plaats daarvan moeten we ons meer richten op de mogelijkheden van discussie en groepswerk. We moeten proberen te overtuigen door onze persoonlijkheid, onze openheid en - indien voorhanden - ons eigen positieve gezondheidsgedrag. Teleurstelling en mislukking bij de gezondheidsbevordering zijn ook onvermijdelijk als wij onze gesprekspartner zien als een object en niet als een gelijkwaardige, zelfbepaalde, volwassen partner die ons evenveel te geven heeft als wij hem geven.

Wie bijdraagt aan het uitstekende werk om zijn eigen gezondheid en die van zijn omgeving te bevorderen, leeft in voortdurend gevaar van teleurstelling en berusting. Het gevaar vermindert als wij ons een realistisch beeld van de mensheid en haalbare doelen stellen. Laten we dus van tijd tot tijd zelfkritisch over onze schouders kijken. Ons eigen enthousiasme, onze eigen prestaties, onze eigen gezondheidssuccessen kunnen ons in de verleiding brengen onze advieszoekende partners te overvragen. We moeten haalbare mijlpalen en dus gepersonaliseerde hulp bieden. We mogen onze partners in de gezondheidsbevordering niet het slachtoffer maken van onze eigen hooggespannen doelen en verwachtingen. Als we dat doen, brengen we zelf het offer. Dat kan leiden tot teleurstelling, berusting en verlating. Het besef van de realiteit wordt onze belangrijke bescherming.

Vandaag de dag zijn er mensen in de geneeskunde en de gezondheidsbevordering, in het onderwijs en de sociale sector, in de politiek en de media die de tekenen des tijds begrijpen en in partnerschap denken en handelen. Teamwerk en een multisectorale aanpak zijn belangrijk om licht te werpen op de sociale en psychologische achtergronden van gezondheidsgerelateerd gedrag. Wij mogen niet vergeten hoeveel belang wij hechten aan het omgaan met conflicten, aan onze persoonlijke en sociale angsten, aan onze angst voor uitsluiting en discriminatie. Wij mogen de invloed van prestige en groepsdruk op ons gezondheidsgedrag niet onderschatten. Laten we ook aandacht besteden aan de macht van de media en de reclame.

Gezondheidsbevordering is alleen doeltreffend als zij het gedrag en de omstandigheden beïnvloedt, als zij rekening houdt met de sociale omgeving en haar afstemt op het individu en zijn of haar levensomstandigheden.

Degenen die hebben ingezien dat gezondheidsbevordering teamwork betekent, begrijpen ook dat geen enkele gespecialiseerde groep in zijn eentje de "steen der wijzen" in handen heeft. Zij hebben behoefte aan openheid, diversiteit van meningen en verdraagzaamheid in de discussie over de doelstellingen en de inhoud van het gezamenlijke werk. En ze hebben een verantwoordelijkheid voor gezondheid nodig die iedereen omvat. Dat houdt ons gezond.

Impressum       Privacy     Afbeeldingen: www.pixabay.com