Patiënten - van object tot individu

Ons immuunsysteem met al zijn facetten van specifieke en niet-specifieke afweermechanismen tegen ziekten blijft ook in de 21e eeuw op vele plaatsen een mysterie, ondanks alle wetenschappelijke vooruitgang, die met elke beantwoorde vraag nieuwe vragen oproept.

Zelfs het kleinste detail van de erfelijke eigenschappen van de huidige medische kennis kan niet verklaren waarom iemand ziek wordt en een ander niet onder vergelijkbare levensomstandigheden. Evenmin zijn genezingen te begrijpen als de genezene leed aan een ongeneeslijke ziekte, bijvoorbeeld een kwaadaardige tumor.

Zo spreekt de arts in het dagelijks leven enerzijds zijn niet alwetende kennis tegen, maar ontmoet hij anderzijds patiënten die genezing van hem verwachten. Zelfs de toenemende kennis van de geneeskunde kan dit op den duur niet onderdrukken.

Het klinisch beeld
Om het wetenschappelijk klinisch beeld te vormen, kan men vier stadia onderscheiden die op elkaar inwerken:

Wat is de ziekte? Het gaat erom het karakteristieke patroon van symptomen te identificeren dat deze ziekte onderscheidt van andere.

Wat zijn mogelijke specifieke oorzaken?

Wat is de meest waarschijnlijke oorzaak? De tot dusver waargenomen associaties of hypothesen worden getest.

Welke pathogene mechanismen liggen ten grondslag aan de geïdentificeerde oorzaken?

Dit leidt tot "wereldbeelden" van ziekten, "onvolledige modellen..., constructen voor het begrijpen van echte natuurlijke systemen," legt de gastro-enteroloog Prof. Dr. med. Ottmar Leiß. Hij vergelijkt ze met gedetailleerde stadsplattegronden die de meest nauwkeurige oriëntatie geven, maar niet de omgeving bestrijken.

"... Last but not least is de erkenning van de grenzen van de kennis een van de beslissende voorwaarden voor daadwerkelijke kennis," vat de arts prof. dr. med. Dr. phil. Wolfgang Böcher. Hij is er ook van overtuigd, dat men met de geldige wetenschappelijke instrumenten slechts deelaspecten van de kennis over de processen van gezondheid en ziekte kan vastleggen. Met de toenemende vooruitgang worden de deelaspecten steeds meer gedifferentieerd, komen er steeds meer nieuwe inzichten bij - en veel dingen die gisteren nog de waarheid waren, worden vandaag door nieuwe kennis al ongeldig verklaard. De geneeskunde heeft in de afgelopen eeuw ongelooflijk veel gedaan om de oorzaken van ziekten en medische therapieconcepten bloot te leggen. De basis hiervoor is de zeer succesvolle toepassing van het wetenschappelijk oorzaak-gevolg denken op de geneeskunde als wetenschap. Maar is dat voldoende om onze werkelijkheid met alle verschijnselen te beschrijven?

Het fictieve succes

Het placebo-effect toont aan dat de mens veel meer is dan de som van de meetbare delen. Wanneer patiënten schijnmedicijnen krijgen toegediend, hebben deze vaak hetzelfde effect als hun "echte" tegenhangers, mits de arts en de patiënt er niets van weten. Invloeden die niet kunnen worden berekend, zoals de relatie tussen arts en patiënt of de houding ten opzichte van therapie, spelen een doorslaggevende rol bij de behandeling van ziekten. Dit betekent dat de geneeskunde nooit een exacte wetenschap kan zijn, maar altijd slechts werkt met waarschijnlijkheden van methodologische kenniswinst. Dit is zowel een kans als een dilemma.

In plaats van getallen...

Geneeskunde is, net als alle andere wetenschappen, onderworpen aan het doelgerichte denken: zij moet nieuwe kennis omzetten in economisch succes. Bevindingen moeten meetbaar zijn, met statistische tests en volgens vastgestelde criteria. Statistici hebben van een individu een gemiddelde persoon gemaakt, een vereenvoudigd getal met bepaalde kenmerken.

Hier komt steeds meer kritiek, van patiënten. Zij klagen dat zij niet worden genomen, dat zij niet serieus worden genomen met hun klachten, dat zij niet meer zijn dan "een nummer" waarvan zij de diagnose en de therapie aan de computer hebben ontlokt. Het wordt problematisch voor de patiënt als hij zich ziek voelt, maar de arts geen plausibel ziektebeeld kan vinden om zijn symptomen te verklaren. Deze discrepantie tussen de gezondheidstoestand en de bevindingen is de dagelijkse medische praktijk.

... modern bijgeloof

Het onverklaarbare laten gebeuren is voor de mens altijd moeilijk geweest. Dus zijn er "alternatieve" verklaringen nodig. Tot in de Middeleeuwen beschouwde men ziekte als een uiting van Gods straf. Wij "verlichte en moderne mensen" vandaag de dag glimlachen alleen maar en verklaren onze chronische spanningshoofdpijnen liever met zware metaalvergiftiging door amalgaam. Vervolgens wijten wij chronische maag- en darmklachten zonder aanwijsbare oorzaak aan een raadselachtige aantasting door darmschimmels.

We horen dat het bewijs vaak niet sluitend is en dat het zelfs niet zeker is of darmschimmels ziekte veroorzaken. Mode-diagnoses" duiken op. De duistere geneeswijzen van de "alternatieve geneeskunde" worden reiniging, drainage en ontgifting genoemd. Zijn wij onze kennis beu en keren wij in een modern "jasje" terug naar het bijgeloof? Wanneer de "alternatieve geneeskunde" zich zo onderscheidt van de "orthodoxe geneeskunde", leidt haar middeleeuwse argumentatie haar ad absurdum.

Afbakenen of openen?

Vaak zit er iets anders achter: het is de behoefte van de mens aan een dieper inzicht in de individuele context van het leven. We willen begrijpen waarom ziekte ontstaat, waarom het leven beperkt is, en we zoeken begrip voor de vragen. Het gaat erom verder te kijken dan wetenschappelijke kennis.

Dit is het grote dilemma van de wetenschappelijke geneeskunde en de wortel van de kritiek op haar aanpak. Zolang zij blijft steken in de diagnose en haar therapeutische consequenties niet holistisch zijn, schept zij haar eigen vijandbeelden. Als zij niet beantwoordt aan de diepere verwachtingen van de patiënt inzake genezing, zullen haar waardevolle verworvenheden niet worden gewaardeerd noch ten uitvoer worden gelegd. Dan zal modern bijgeloof als "alternatieve geneeskunde" een gelukkige oorsprong vieren.

Elke geneeskunde, conventionele of alternatieve, die eenzijdig is en gedeeltelijke waarheden dogmatisch maakt, loopt het gevaar geen opbouwende kritiek meer toe te laten. Daardoor vermindert de waarde van haar eigen (eenzijdige) inzichten.

Genezing is mogelijk

In epistemologische termen is dit de interface voor het veranderen van het niveau van waarneming en een oplossing voor het dilemma. Als ik dan als arts de oorzaken niet alleen in medische kennis zoek, maar mij ook openstel voor holistische individuele aspecten, verlaat ik het of-of-denken en wend ik mij tot het niveau van een dieper inzicht. Hier zijn afbakeningen overbodig, omdat het belangrijk is om samen naar constitutionele verschijnselen te kijken. Het gaat om complementariteiten, om relaties tussen gezondheid en ziekte, tussen leven en dood.

Een uitgebreide anamnese omvat de biografie van de ziekte, de symptomen van het heden, de sociale omgeving en de familiale aanleg. De essentiële taak van de geneeskunde is nu om samen met de patiënt de individuele lichamelijke en psychische situatie van de patiënt (zijn constitutie) te ontdekken. Dit betekent dat niet de almacht en de alwetendheid van de arts, vaak gekarikaturiseerd als "halfgod in het wit", de therapie bepalen, maar de onderlinge discussie en afstemming over de behandelingsprocedure in het kader van een arts-patiënt interactie op basis van vertrouwen.

Wetenschappelijke bevindingen in de geneeskunde worden een belangrijk instrument, maar niet de inhoud van de therapie. Het vereist zowel professionele als menselijke competentie van de arts om uit de rijkdom van wat haalbaar is, uit te zoeken wat voor de individuele patiënt zinvol is.

Of genezing plaatsvindt ligt noch alleen in de kunst van de arts of therapeut, noch in de wil en het vermogen van de patiënt. De dagelijkse praktijk toont dit met ontelbare voorbeelden aan. Als de patiënt echter de kans krijgt om in te grijpen in het genezingsproces en zijn verklaringspatronen en ideeën over ziekte (hoe tegenstrijdig ook met het veronderstelde doel) serieus worden genomen, dan zijn zijn kansen op genezing veel groter.

Impressum       Privacy     Afbeeldingen: www.pixabay.com